Ίων Δραγούμης: Ο ρομαντικός εθνικιστής που σκότωσαν οι βενιζελικοί

ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ
 

Πρόκειται για μία από τις σημαντικότερες προσωπικότητες της νεώτερης Ελλάδας. Υπήρξε πολιτικός, στοχαστής αλλά και συγγραφέας. Έζησε σε μία ταραγμένη εποχή και δυστυχώς έγινε ένα από τα πιο γνωστά θύματα του Εθνικού Διχασμού.
Ο Ίων Δραγούμης ήταν μεταξύ άλλων και «ακτιβιστής». Συνέβαλε όσο μπορούσε στην οργάνωση των ελληνικών πληθυσμών στην Μακεδονία κατά της τρομοκρατίας των Βουλγάρων κομιτατζήδων, ενώ υπεράσπισε σε κάθε ευκαιρία τα εθνικά συμφέροντα. Από το 1908 έγινε σκληρός πολέμιος της Μεγάλης Ιδέας, ενώ συντάχθηκε και με τις απόψεις των βασιλοφρόνων, κάτι που τον χαρακτήρισε ως «αντιβενιζελικό».

Η ζωή του και η συμβολή του στον Μακεδονικό Αγώνα

Ο Ίων (Ιωάννης) Δραγούμης γεννήθηκε στις 14 Σεπτεμβρίου του 1878 και ήταν υιός του πολιτικού και μετέπειτα πρωθυπουργού, Στέφανου Δραγούμη. Είχε καταγωγή από την Καστοριά, ωστόσο γεννήθηκε στην Αθήνα.
Σπούδασε Νομικά στο Παρίσι, ενώ από το 1902 τοποθετήθηκε υποπρόξενος της Ελλάδας στο Γενικό Προξενείο Μοναστηρίου. Η παρουσία του στην γη της Μακεδονίας συνδυάστηκε με τις προσπάθειές του προκειμένου οι Έλληνες να αντιταχθούν στους σχησματικούς Βουλγάρους οι οποίοι προσπαθούσαν να εκβουλγαρίσουν την περιοχή.

Συνεργάστηκε για αυτόν τον σκοπό και με τον γαμπρό του και αγωνιστή, Παύλο Μελά, παρά το γεγονός πως δεν έμεινε μόνο στο Μοναστήρι. Υπηρέτησε τόσο στο Προξενείο Σερρών, όσο και στην Ανατολική Ρωμυλία στο Προξενείο του Πύργου (της Βουλγαρίας), στην Θράκη και στο Προξενείο Φιλιππούπολης, ως το 1907.

Την διετία 1907-1909 βρίσκεται στην ελληνική πρεσβεία στην Κωνσταντινούπολη. Κατά την παρουσία του ξεσπά και η επανάσταση των Νεότουρκων. Οι αρχικές διακηρύξεις του κινήματος περί «ισονομίας και ισοπολιτείας των εθνοτήτων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας» τον βρίσκουν σύμφωνο με τις απόψεις του σχετικά με τον ρόλο που θα έπρεπε να διαδραματίσει ο Ελληνισμός στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων.

Μάλιστα όπως ο ίδιος είχε πει, το ελληνικό ζήτημα θα λυνόταν μόνο μέσω της «δημιουργίας των συνθηκών που θα επέτρεπαν την ελεύθερη οικονομική, πολιτική και πολιτισμική ανάπτυξη των Ελλήνων στην ανατολική τους κοιτίδα». Ο ίδιος θεωρούσε πως υπήρχε η δυνατότητα συνεννόησης με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, ωστόσο θεωρούσε μέγιστο κίνδυνο για τα συμφέροντα των Ελλήνων, το δόγμα του πανσλαβισμού.

Μπορεί να ήταν πολέμιος της ενσωμάτωσης στην εθνικό κορμό των αλύτρωτων πατρίδων, ωστόσο υπηρέτησε στο επιτελείο του τότε Αρχιστράτηγου διαδόχου Κωνσταντίνου, ενώ τον Οκτώβριο του 1912 συμμετείχε και στις διαπραγματεύσεις με τους Τούρκους για την παράδοση της Θεσσαλονίκης.

Ο Ίων Δραγούμης πήρε πολλές μεταθέσεις σε πρεσβείες όπως στην Αγία Πετρούπολη, στην Βιέννη αλλά και στο Βερολίνο, που οφείλονταν κυρίως στην αντίθεσή του στο τότε κραταιό για την ελληνική πολιτική, δόγμα της Μεγάλης Ιδέας.

Η ιδεολογία του βρίσκεται ανάμεσα στις αρχές του εθνικισμού, του σοσιαλισμού αλλά και του ανθρωπισμού. Πέραν των πολλών αναφορών που έχουν γίνει και επικεντρώνονται στο τί πίστευε ο Ίων Δραγούμης, ο ίδιος γράφει στο ημερολόγιό του στις 18 Μαρτίου του 1919: «Αγαπώ πάρα πολύ τον άνθρωπο για να γίνω στενός σοσιαλιστής. Αγαπώ πάρα πολύ τον άνθρωπο για να γίνω στενός πατριώτης. Αγαπώ πάρα πολύ τον άνθρωπο για να νοιώσω τον εαυτό μου άτομο. Από άνθρωπος μιας τάξης με ορισμένα συμφέροντα τάξης, γίνομαι σοσιαλιστής με την πλατιά έννοια, και θέλω μια καινούρια οικονομία της κοινωνίας μου και των άλλων κοινωνιών. Από στενός πατριώτης, γίνομαι εθνικιστής, με τη συνείδηση του έθνους μου και όλων των άλλων εθνών, γιατί οι διαφορές των εθνών πάντα θα υπάρχουν, και έχω τη συνείδησή τους και χαίρομαι που υπάρχουν αυτές οι διαφορές, που με τις αντιθέσεις τους, με τις αντιλήψεις τους, υψώνουν την ανθρώπινη συνείδηση και ενέργεια. Από άτομο γίνομαι άνθρωπος».

Από υποστηρικτής του Ελευθερίου Βενιζέλου, στο στρατόπεδο των Αντιβενιζελικών

Κάποια στιγμή, τον Μάιο του 1915 αποφασίζει να αφήσει την διπλωματία προς χάριν της πολιτικής καθώς αποφασίζει να πολιτευθεί. Εκλέγεται ανεξάρτητος βουλευτής Φλωρίνης στις 31 Μαΐου. Αρχικά ήταν ένθερμος υποστηρικτής του Ελευθερίου Βενιζέλου, ωστόσο στην πορεία αποφάσισε να «αλλάξει στρατόπεδο».

Ο λόγος για τον οποίον ήρθε σε ρήξη με τον Βενιζέλο ήταν διότι όπως έχει ειπωθεί είδε στο πρόσωπό του σημάδια αυταρχισμού, καθώς και εθνικής υποτέλειας στην πολιτική του. Ως αντιβενιζελικός πλέον ασπάζεται της απόψεις της παράταξης όχι όμως λόγω της τυφλής του πίστης στην Μοναρχία. Μάλιστα το 1916 εκδίδει και το περιοδικό «Πολιτική Επιθεώρησις» μέσω του οποίου φαίνεται ξεκάθαρα η στροφή του προς τον αντιβενιζελισμό.

Το 1917 εξορίσθηκε στην Κορσική μαζί με άλλους αντιβενιζελικούς, ενώ με την επιστροφή του στην Ελλάδα, βιώνει και πάλι την εξορία στην Σκόπελο αυτήν την φορά, μέχρι την απελευθέρωσή του το 1919.
Ελεύθερος πλέον δρα υπέρ της «Ηνωμένης Αντιπολιτεύσεως» μίας παράταξης στην οποία συγκεντρώνονταν κατά κύριο λόγο όλοι οι αντιβενιζελικοί.

Η δολοφονική ενέδρα κοντά στο σημερινό Χίλτον

Η αρχή του τέλους για τον Ίωνα Δραγούμη, ήρθε με την απόπειρα δολοφονίας κατά του Ελευθερίου Βενιζέλου στο Παρίσι στις 30 Ιουλίου του 1920. Η διάδοση της πληροφορίας αυτής, ήρθε στην Ελλάδα διαστρεβλωμένη, πράγμα που είχε ως αποτέλεσμα, πλήθος βενιζελικών να βγει στους δρόμους εξαγριωμένο.

Ο παρακρατικός αυτός όχλος κατέστρεψε πλήθος γραφείων του αντιπολιτευόμενου Τύπου. Λεηλατήθηκαν τα γραφεία των εφημερίδων, Καθημερινή, Ριζοσπάστης, θέατρα όπως το «Κοτοπούλη», αλλά και σπίτια πολιτικών της αντιπολίτευσης.

Τα επεισόδια αυτά ονομάστηκαν Ιουλιανά και σημαδεύτηκαν από την δολοφονία του Ίωνος Δραγούμη στις 31 Ιουλίου. Ο Δραγούμης βρισκόταν εκείνη την ημέρα στο σπίτι της ερωμένης του, Μαρίκας Κοτοπούλη στην Κηφισιά. Ωστόσο ο ίδιος θέλησε να φύγει και να κατευθυνθεί γρήγορα προς την Αθήνα προκειμένου να κλείσει την ύλη για την Πολιτική Επιθεώρησι η οποία θα κυκλοφορούσε την επόμενη ημέρα. Προφανώς από προαίσθημα, η Μαρίκα Κοτοπούλη τον προέτρεψε να μην φύγει από το σπίτι λόγω των επεισοδίων.

Ο Ίων Δραγούμης μπαίνει στο αυτοκίνητό του και κατευθύνεται προς την Αθήνα. Στο ύψος των Αμπελοκήπων, τον σταματούν άνδρες της στρατιωτικής φρουράς του Ελευθερίου Βενιζέλου. Επρόκειτο για ενέδρα ανδρών του τότε αρχηγού της Χωροφυλακής, Εμμανουήλ Ζυμβαράκη. Σύμφωνα με τις πληροφορίες που διέρρευσαν, υπήρξαν έντονες διαβουλεύσεις του επικεφαλής του Τάγματος Ασφαλείας, Παύλου Γρυπάρη με τον στενό συνεργάτη του Βενιζέλου, Εμμανουήλ Μπενάκη.

Αυτόπτης μάρτυρας υποστήριξε πως ο Ίων Δραγούμης οδηγήθηκε πεζή, συνοδεία στρατιωτών, προς την συμβολή των οδών Βασιλίσσης Σοφίας (τότε λεγόταν Κηφισίας) και Παπαδιαμαντοπούλου, κοντά στην περιοχή που βρίσκεται σήμερα το ξενοδοχείο Χίλτον. Τελικά μετά από λίγο, ακούστηκαν πυροβολισμοί με αποτέλεσμα ο Ίων Δραγούμης να πέσει νεκρός στο έδαφος. Στο συγκεκριμένο σημείο έχει αναγερθεί σήμερα και αναμνηστική στήλη.

Ένα από τα τραγικά παιχνίδια της μοίρας είναι ότι ο Δραγούμης κατευθυνόμενος προς τα γραφεία του περιοδικού του, σκόπευε να συγγράψει άρθρο στο οποίο θα καταδίκαζε την απόπειρα δολοφονίας κατά του Βενιζέλου. Ο τότε πρωθυπουργός φαίνεται να αναφώνησε μόλις του ανήγγειλαν την είδηση της δολοφονίας του Δραγούμη: «Φρικτό! Φρικτό! Φρικτό!».

Πηγή